فصلی از تاریخ کتاب در دنیای عرب . از خودم

کتابخانه ی مستنصریه :

المستنصر بالله عباسی درسال دوم خلافتش دستورساخت مدرسه یی راداد تا 4 مذهب رادرآن تدریس کنند.این مدرسه در سوی خاوری کاخ خلافت در کناردجله داد.درجایی نزدیک نظامیه .این مدرسه4 سال بعد در سال631/ 1239 به پایان رسید.در مراسم گشایش خلیفه وکلیه ی مقامات دربار خلافت حاضر بودند.کتابهای دوره ی وی به سبب دلبستگی خلیفه به خوشنویسی با بهایی گزاف خرید وفروش میشد. بطوریکه یاقوت خوشنویس بنام این دوره خودرا یاقوت مستعصمی نامیده بود.خلیفه کتابهای گرانبها چون نوشته های ابن مقله وابن بواب را به مدرسه =یشکش کرد.کتابهای این آموزشگاه به80 هزار کتاب یا160 محموله میرسید. خلیفه "شیخ عفیف الدین عبدالعزیز بن دَلف "(637/1239) مباشر رباط الحریم طاهری وپسرش "ضیاءالدین احمد" را به سیاهه برداری از کتابهای کتابخانه گماشت.کارندان کتابخانه " شمس الدین علی بن کتبی " کتابدار، " عمادالدین علی بن دباس " مشرف( کمک کتابدار)و"جمال الدین ابراهیم بن حذیفه" کارگر داخل تالار بود.ولی مدتی سپس تر این کارمندان ازکار کوتاهی کردند بطوریکه خلیفه دربازدید از کتابخانه ومدرسه این بی نظمی رادید ودوروز کارمندان آنجا را زندانی کرد.کسانی که از سران بودند در بازدید از بغداد ، به این مکان هم سر میزدند. " نورالدین ارسلان شاه زنگی" درسال634/1245 وسلطان محمود غازان ایلخان مغول وقاضی القضات قطب الدین محمد بن عبدالرزاق(698/1298) در سال 696/1296 از این کتابخانه دیدن کرده اند .کسانی که درزمان کتابداری "ابن فوطی"از این مدرسه دیدن کرده اند عبارتند از: "عزالدین زید بن علی علوی " امیرالحاج ، "عزالدین زید بن محمد علوی مکی" ، "فخرالدین عبدالله احمد هشتی خوارزمی" نویسنده "علاء الدین علی بن یعقوب کنکری" دینمرد که در مستنصریه چند کتاب برای خودش رونویس کرده بود، "قوام الدین ابوبکر بن ابی نجم بغدادی" دینمردو" قوام الدین هبه الله بن احمد شهربانی" (و682/1285) استاد دستورزبان تازی در مستنصریه، و" قوام الدین محمد بن علی بن عکیکی" ادیب  بودند.

ورستاد کتاب ازراههای آتاو کردن کتابخانه بوده است. از جمله رساله ی پزشکی قانون ابن سینا را "حکیم عیسی بن قسیسی حطیری" رونویسی کرده وبا سند ورستادی وارد کتابخانه ی مستنصری شد. " فخرالدین حسن بن محمد طبسی" کمک مدرس مدرسه ی مزبور کتابهای بسیاری را که خود با دقت اعراب گزاری کرده بود ورستاد این کتابخانه کردوتنها شرط کرد که باید شروط خلیفه درباره ی این کتابها اجراشود.از کتابهای این کتابخانه "تاریخ بغداد " خطیب بغدادی در12 جلد بود.و"مسنداحمد بن حنبل" در19 جلد که ازروی نسخه ی جوالیقی رونویسی شده بود. این دو کتاب هنوز در دوره ی "ابن دوالیبی" (855/1451) اموجود بوده است.  درزمان مقریزی " قانون یاسا" هم در مستنصریه بوده است. این مدرسه در 4 بخش بود ومذاهب چهارگانه ار تدریس میکردند وهر بخش 1 استاد و4 دستیار و64 دانشجو داشت ویک بخش پزشکی با یک پزشک و4 دستیار بودند. در این مدرسه استاد مدرس رتبه ی یکم و کتابدار رتبه ی دوم داشت.کارمندان این کتابخانه 5 تن وسپستر4 تن شدند: ناظریا مشرف ، خازن ، المشرف علی الخازن، المناول ( خدمتکار)

ابن دلف (م637) نماینده ی المستنصر در کتابخانه متولی وی بود.پس از مرگ خلیفه " محیی الدین محمد بن عبدالله بن محمد الواسطی عقولی (م 768/1366) متولی کتابخانه شد .به نیابت پدر این کار رامیکردولی با مرگ پدر خود را کنار کشید. از دیگر کتابداران این مدرسه " جما ل الدین یاقوت کاتب مستعصمی" (698/1298) از بزرگترین خوشنویسان تازی بود ودیگری "محیی الدین ابوحامد یحیی بن شمس الدین ابوالمجد خالدی " استاد ابن فوطی بوده است.آخرین کتابدار شناخته شده " عبدالرزاق بن احمد بن فوطی"  مورخ وادیب (642-723 / 1244- 1323) بود ، وی در سال 656/1258 به اسارت مغولان درآمد وپس از رهایی ، به همراه یاقوت و" فخرالدین ابوبکر محمد بن عبدالله تفتازانی" در کتابخانه کار میکرد. وی پس از آن برای15 سال کتابدار کتابخانه ی مراغه بود.وسپس در بازگشت به بغداد همچنان کتابدار بود. نوشته های ابن فوطی بار یک شتر میشد واز این دوکتابخانه ی پربار سود جسته بود. وی روزانه 4 دفتر بخط خوش مینگاشت وبا " قوام الدین علی بن عبدالله ساسانی "کتاب فروش وخط شناس وکلکسیونر بغدادی آشنا بود. " محمد بن سعید حدادی " وپسرش "عبدالرحیم " (و741/1340) کتابخانه ی مستعصمی را به خوبی میشناخت.